Kacrita
Nyoman Karang maumah di banjar sari. Ia
ngelah pianak dadua dahat jegeg-jegeg ngulangunin. Sedek dina anu Nyoman Karang
maseliahan di bale bengonge ngajak pianakne. Di bale ne ene nyoman karang biasa
masanthi ngajak pisaga-pisagane.
Nyoman Karang : uduh dewa sang ayu ajak dadua, eda nyen I
dewa makaad ejoh-ejoh, inguh keneh bapane padidian jumah. Nu bapa inget tekan
unduke malu dugase memen ceninge nu maurip. Kema memen ceninge malali kaumahne
de rempag, jeg sing ada unduk apa memen ceninge maplisahan ngorahang nyakitang
basang. Bapa ngidih tulung, liu pisagane teka nulungin, sakewala sengkalane
sing dadi kelidin, jeg memen ceninge suba ngalahin.
Ni Sokasti : nggih
pa, eda ento biin ingetanga, nak mula ya tuah pejalane I meme buka keto, ne
jani tiang ajak dadua dini ngayahin bapa. Bapa satmaka betara sekalan tiange,
sai-sai lakar idihin merta.
Ni Rijasa : beneh
to pa cara munyine I mbok, tiang ajak dadua sadia ngayahin bapa dini jumah.
Selegan dogen manunasica teken ida sasuhunan, jeg pastika icena pamargi.
Nyoman Karang : cening
pianak bapa ajak dadua, saja melah buka keneh ceninge, bagia bapa ngelah
pianak buka I dewa.sakewala nyen cening,
de cening kanti engsap ngarunguin I kaki balian, to tunasin bekel dewek, awak
idup tanpa nyama braya. Yen tuah bapa, suba ja cening nawang, bapa jelema
belog, tiwase bas kaliwat, sing nyidaang lakar ngemaang liu.
Ni Rijasa : beneh
saja pa, tuah I kaki balian ane prasida olas asih teken I raga, tiang mase sai
baanga tutur teken I kaki balian.
Nyoman Karang : nah
keto suba cening, sajabane ento eda mase cening lali teken widi, ida tunasin
urip, tunasin seger, sai-sai cening ngaturang canang, manyampat di sanggah,
pastika rahayune kapanggih.
Ni Sokasti : nah
to suba, ne I Rijasa jeg sabilang orahin nyampat tuara taen nyak, ada dogen
dalihanga.
Ni Rijasa : beh
mbok, orahanga be tiang tekan bapa, buin mani tusing be baanga bekel ne….
Nyoman Karang : Cening,..anak
tusing ada pocolne cening mabersih. Mani-mani tusing dadi cening buka keto,
manyama ajak dadua cening apang pada tulung, yen ajak liunan jemak, anggalan ye
pragat.
Ni Rijasa : nggih
pa..nggih…
Nyoman Karang : buin
besik orahin bapa, I raga idup tanpa brana, eda cening boros, nak mani puan nu
ada dina, keret-keretan abedik. Eda mase cening emed malajahin sastra, sastrane
luih sandang anggo tuladan idup, liu ada di sastrane, ento patut uningang
cening.
Ni Rijasa : melah
saja buka raos bapane, ulian sastra iraga urip.
Nyoman Karang : nah
cening, keto suba…liang keneh bapane yen I dewa suba tangar, tusing pocol bapa
ngardi idewa, sakewala ingetang cening apang dadi luh luih, boya luh luu.
Tonden
puput matuturan, saget ada anak teka, awakne gede ganggas, mangaba madik, madan
I gede basur, pongahe bas kaliwat, tusing orahang jeg negak ngangguang kita.
Nyoman Karang : yeh
Beli Gede, tumben beli teka, mekelo beli tusing taen singgah, ada apa mirib
beli?
I Gede Basur : beh
saja nyoman, mekelo suba beli sing taen singgah, bas liunan gae beli, kanti
kapah mareren, peteng lemah liu gaene.
Nyoman Karang : nah
beli nak mula geginan idup, sai alih, liu ya bakat. Men ada apa ne beli gede?
I Gede Basur : beneh
saja man, kene nyen nyoman, apang tusing liu beli ngaraos, panekan beli mai
tuah ngidih olas teken nyoman, sakewala pinih riin beli nunas ampura, ento nyen
I Sokasti, panak caine pang sida anggon mantu, adungang ngajak pianak beline I
Tigaron. Kenken ja demen caine, beli jumah tusing kuangan apa, arta brana maliah.
Nyoman Karang : beli,
beli gede, punika nak saja keweh beli, tiang mase tusing bani nuukin kenehne I
Luh, nyak sing nyak druenang ja nyen beli.
Tonden puput baose, I Made Tanu
prapti. Pajalane alon banban sebengne polos matata.
Nyoman Karang : made
uli dija busan, mai negak malu.
Made Tanu : tiang
uli jumah beli,
Nyoman Karang : ooo
keto, nah mai malu ngorta dini, ne kebenengan mase ada beli gede.
Made Tanu : nah
beli, sakewala tiang kejep dogen. Ada ane lakar raosang tiang ja ne teken beli.
Nyoman Karang : men
apa ane lakar raosang made?
Made Tanu : kene
beli, ampura malu, ento panak tiange jumah, I Tirtha, yen beli ledang juang iya
anggon mantu, pang sing jumah mase sliyah-sliyuh, kema mai tusing karuan. Tiang
nyerahang teken beli.
Nyoman Karang : ehm……….
Ni Sokasti : (nyelag
masaut) bapa made, kema suba mulih, tunden belin tiange mai, ngudiang jumah
mangulgul, depang dini ngajak tiang.
Nyoman karang : (kenyem-kenyem)………
Made Tanu : nah
beli amonto dogen raos tiange, tiang mulih malu.
Nyoman Karang : nah-nah,
melah-melah di jalan.
Made
tanu laut ngamulihang. Kacrita jani Gedeg basangne Gede basur, laut mulih
tusing mapamit. Dijalan sakancan palwa tatanduran tekteka. Bas gedeg basangne,
semune barak, pajalane engap. Neked jumah ojoga teken pianak ne.
Tigaron : kenken
pa, nyidang bapa mamadik Sokasti?
I Gede Basur : jengah
keneh bapane, pocol bapa ngutang munyi sing ada apa. Jeg asing-asing anak len
ane pilih, ento I tirtha panak I Tanune piliha. Sakewala nyen eda cening
nyelsel, ne len jani kenehang cening, nu liu anak luh ane jegegan teken iya.
Tigaron : aduh…depang
suba pa, depang tiang dadi truna tua. Yen sing I Sokasti, adenan tiang mati,
nirdon idup dadi jelema yan tresnane tan kadagingan. Pocol sugihe kaliwat
sakewala sing ada ngugu.
I Gede Basur : cening
mas mirah bapane, eda cening sungsut buka keto. Nah cening, jani I Sokasti ngae
sakit hati, sakewala bapa tusing nenggil. Bapa lakar ngwalesang. Yen sing kanti
mati, bapa tusing lega.
Nyaluk
sandikala, Gede Basur majalan ngungsi setra, pajalane egah egoh liunan aban-aban,
siap biing brahma, sanggah cucuk, muah sasana lianan. Disubane neked di
setrane, Ia laut nuju pamuunan. Dangklang dengkleng mamantra, rajahe kagelaran
laut ngalekas lan makeber kalangite dadi endih nguncar-uncar . Caritayang Ni sokasti paling ukudane.
Ni Sokasti : bapa…bapa….aduh…sakit
basang tiange, tulungin tiang bapa…
Nyoman karang : aduh
cening anak kenken ne…tulung…tulung jero….
Ningehang
munyin Nyoman Karange gerak-gerak liu pisagene teka nulungin, ada ane nyimbuhin
bawang jae, ada ane ngurut batisne sokasti. Tan kacrita lampahe saget kaki
balian suba diwangan, majujuk dinatah umahne Nyoman Karang.
Nyoman karang : kaki
balian mriki jua tulungin pianak tiange, jeg tan wenten napi, saget glalang
gliling ipun nyakitin basing.
Kaki balian : nah-nah
nyoman mategtegang malu….(maekin Sokasti)
Eda grunyunga sokasti, saru baan
kaki ninggalin.
Ane jani kema pesu ajak telu
malinder ideh-idehan, ingetang ngabe sundih, becikang liate. Nyama braya ajak
makejang, endihen onyang boboke badangin, badauh, badelod gedenang apang pedas
baan kaki. Men lecir, kema uligang malu bawang janginnin isen.
Men lecir : nggih
kaki, mangkin uligang tiang.
Kaki balian : nyoman,
jemakang kaki dupa tatelu (raris Kaki Balian negak disampingne sokasti)
Nyoman karang : niki
kaki….
Ni Sokasti : uduh
kaki, tulungin jua tiang, sakitne nusuk pisan, awak tiange puyung.
Kaki balian : nah-nah…taenang
cening, jani kaki nunas ica teken ida batara, dumogi ida sueca.
Ni Rijasa : mbok
sayang, gelisang kuda mbok seger..
Ni Sokasti : adi..awak
mboke jepite, tusing ngidang makiba.
Kaki balian : cening,
tegarang kipekang awake, tundun cening lakar mantrain kaki.
Ni Sokasti : (makipekan)
Kaki balian : beh…ada
mencanin nenenan….taenang malu cening, jani kaki ngastawa.
Tan
puput baose, ada balian teka, sombong teken pongahe bas kaliwat. Mapi-mapi nagih
ngubadin sokasti. Sastrane tuara madasar.
Balian pongah : makisid
– makisid, eda grunyunga…sabatek ngubadin amonto tusing ja gae keweh, suba
biasa ngejuk leak. Nah jani kema malu gaenang canang burat wangi masari 2
ringgit 8 tanding.
Nang asih : (kisi-kisi)
beh…balian pongah ne…sing je ene ya balian ane tuni semengan madagang ubad di
peken. Sing nawang elek.
Kardi : saja to…balian sombong, benjepan gen silapina nas ne teken liake
ento.
Balian pongah : heh
leak…mai lawan icang…benjep yan bakat juk, kal tangkeb iba baan
guungan.,hahahahah….
Gede basur : ne
pa ada jelema pongah…nah pang sing telah pranane, paling melah balian ne ene
malu amah…balian buduh iba…tandang laran cai jani. (nyimbuhang api)
Balian pongah : aduh…aduh….kebus…kebus…aduuuuuuuhhhhhh……………..
Balian pongah maplisahan di tanahe
laut kaku, muane pelung buka puun…
Kaki balian : keto suba balian tusing madasar sastra…
Kisidan malu awakne, pang sing ngentukan
ditu…
Kardi : nggih kaki, mangkin kisidan tiang balian pongahe nenenan.
Ngiring-ngiring kramane kisidan
jebos niki.
Kaki balian malih ngastawa lan
prasida ngelepas raga, raris kacunduk sareng gede basur ring maya loka.
Kaki balian : Gede
suudang monto mencanen anake tanpa dosa, yan sing keto…pejah lakar bakatang
gede. Suud malaksana corah, dharmane pagehang.
Gede Basur : uduh
beli…ampura tiang, niki nak wantah kadharman tiange. Beli bisa ngae seger,
tiang bisa ngae sakit.
Kaki balian : nah
pedas bli, sakewala sokasti tuah ngelah pelih abedik, ia tusing je sandang
bencanin gede. Saja buka munyin gedene, iraga pada ngelah kadharman, sakewala
karmane itungan.
Gede Basur : nggih
beli..sakewala tiang suba kadung sakit hati, niki sampun cihnan sakit hati
tiange. Tiang nawang beli sakti, saktine tanpa tandingan, sakewala ageman iraga
matiosan, beli ngangge sadu dharma, tiang ngange dharma weci. Yan tan ada tiang
saktin beline tong ada nawang, iraga tan bina luir kadi api kalawan yeh, eluh
kalawan muani, kaja muang kelode lan siwa muang budha. Ngae sakit tiang bisa,
ngae seger tusing bisa, sakewala beli ngae seger bisa, ngae sakit tusing bisa.
Kaki Balian : saja
buka munyin gedene, sakewala sokasti wong polos, tan sandang kabencanin, kema
gede lenan ngalih tatadahan, beli olas teken gede.
Gede Basur : singgih
beli, tiang satinut, sakewala tiang ngidih ene makejang singidan, tuah beli ane
uning. Tiang pamit beli.
Kaki Balian : nah
gede…..melahang pajalane.
(nyingakin sokasti) Cening sokasti,
tegarang rasayang…dija enu sakite?!
Ni sokasti : sampun
inganan awak tiange kaki…sakewanten kari nerawang.
Kaki balian : nah
cening, anak mula buka keto..cening selegang anggo borehe lan eda engsap
mabakti ring ida hyang kawi.
Ni Sokasti : inggih
kaki….
Wusan
punika kaki balian mawali ka paumahane lan liang kenehnyane nyoman karang
ninggalin sokasti seger.kruyukan siape nyujuh semeng, Sang hyang surya masunar galang kadi galang
kenehne Nyoman Karang sedek negak nyaleleg di adegan bale bengonge.
Sokasti ngancan seger. Kenyem manis
nutdut kayun. Lampahe alon ngulangunin.
Nyoman
Karang : cening
Sokasti, mai malu.
Ni
Sokasti : nah pa.
Nyoman
Karang : men
kenken cening, suba luungan asane ragan ceninge.
Ni Sokasti : ampun
pa, sakewala nu lemesan bin gigis, sirep tiange mase leplep sajan. Jeg tusing
taunan suba makruyuk siape.
Nyoman Karang : nah
selegang gen cening maboreh ane icena teken kaki balian. Men adin cening Rijasa
anak dija?
Ni Sokasti : nggih
pa, benjepan tengaine mare biin tiang maboreh. Tusing pedasang tiang pa,
miribang nu di paon.
Nyoman Karang : nah
keto suba cening, selegang mabakti ring dewa kawitan, sinah sakite pacing
ngejoh.
Kacrita
jumahne Gede Basur, Tigaron ngeling padidian. Ngenehang idupne ane tusing taen
katrima teken anak luh. Nyambat – nyambat memene ane suba malunan ngalahin.
Tigaron : Meme…..dija
ja meme jani, laut ajak tiang bareng. Nista sajan idupe buka kene. Tusing
kuangan arta brana, sakewala musuhin pisaga. Kanti pang pitu mamadik tusing ada
ane nganyakang. Apa puaran tiange idup. Sokasti ane idaman tusing nganyakang.
Luungan tiang mati. Pocol idupe gemuh sakewala embuhang tresna.
Caritayang
jani ada daha prapti, kulitnyane selem, bibih linggah, gigi ranggah, kambene
maurab injin, bone miik lading. Rokone tuara mareren. Ni Garu adanya.
Ni Garu : uduh
beli, nguda beli nyakit kayun, durusang beli matangi. Tiang mai ngalih beli.
Jalan tresnane adungang. Tiang tresna uli nguni teken beli. Napi malih
itungang. Jalan ambil tiuk puntule bakelang ngarorod.
Tigaron : (pasautne
banban masawang eling) mulih nyai papak bagbag, eda ngulgul.
Tan pawarnaning lampah, saget Gede
Basur teka. Tepukina Ni Garu ngoda Tigaron.
I Gede Basur : eh…..magedi
iba buuk, edi dini, bakat sempal baonge nyen.jelene dogen pangenan. Awak
kahkah, tuma kutu pasliwer. Mulih nyai.
Tigaron mase cai, saja jelema
layah. Ngudiang nganemang jelema pengit alid buka kene.
Garu…makaad nyai.
Ni garu laut malaib egah egoh,
liate paling tanpa tuju. I Gede Basur ngandupang.
Tigaron : bapa,
anak suba tunden tiang makaad, nanging tuara dadi.
I Gede Basur : depang,
ia jelema buduh kasemaran. Nah jani suud monto ngeling. Cening nu wimuda,
bajange mase liu. Jani engsapang Sokasti, kangguang Ni Rumanis, diapin jegege
kuang, sakewala tingkahe anut. Magae dahat becat. kenken cening?
Tigaron : nggih
kanggo bapa, tiang mangiring.
I Gede Basur : nah
keto suba. Yan suba ia dini, malahang cening nyayangang, eda mamunyi kasar,
munyi ngacuhe ilangang.
Tigaron : nggih
pa.
Kocapan
Ni Garu jani. Majalan nerus tanpa rerenanan. Engsap seduk lan bedak ban jengahe
andupin Gede Basur. Jani suba Sandikala, majalan Ni Garu ngungsi setra. Neked
di pamuunane ngucap-ngucap ngundang dewan setra.
Ni Garu : uduh
dewa….durus kuda tadah ukudan tiange, mangda gelis tiang mati. Nirdon tiang
idup.
Saget
ada anak gede tegeh masunar putih, layahe lambih marurub api, Betari Durga
nyihnayang raga laut nakenang Ni Garu.
Batari
Durga : nyen nyai dini pules maplisahan?
NI Garu : Titiang
mawasta Ni Garu, titiang kaerangan manah, mangda ledang ugi, ratu micayang
maranugraha. Mangda titiang prasida ngiwa anggen mademang musuh titiange, I
Gede Basur. Titian rauh mrika sangkaning manah patut menelokin Togaron,
sakewanten ipun pedih manundung tur mangandupin. Sakewanten yening batara tan
sueca, pademang jua titiang mangkin
Batari Durga : nah
mendep cening, jani meme ngicen cening panugrahan, marupa pangliakan. Nah
selepang layahe, lakar rajah meme malu.
Ni Garu : inggih
ratu batara, matur suksma titiang.
Batari Durga : nah
jani nyai suba sakti, panadian nyaine liu, endih selem, endih barak. Pranakan
nyaine masih liu, I Garuda putih, I Gringsing, I sudhamala muah ane lianan.
Saktin nyaine lebihan teken I Basur, yadiastun Ia Ngiwa. Nah Garu eda sengsaya,
jani kemu alih I Basur laut pejahang.
Ni Garu : suksma
ratu, titian pamit ne mangkin (raris makeber ka langite marupa endih nuju
umahne gede basur. Teked di natahe laut manantang).
Eh basur….pesuang ibane…lawan
cang jani…
I Gede Basur : (tengkejut
laut matakon) nyen cai?mawak api mapi-mapi nantang. Liak mara ibi cai sombong.
Ni Garu : cang
Ni Garu…jengah cang andupin cai. Ne jani panekan cange lakar majahan cai.
I Gede Basur : oh…dongkange
ene dadi endih. Nah lamun ento tagih nyai. Jani lawan I Basur (laut ngastawa
lan maganti rupa dadi api pelung)
Pasiate
rames gati. Kramane tuara bani pesu. Liu punyane puun kasander api Ni Garu muah
Gede Basur. Kasaktiane wiakti tanpa wates. Disubane makelo pasiate, ada munyi
maduhan, I Gede Basur maplisahan di tanahe, muane pelung puun.
I
Gede Basur : aduuuuuuuhhhhhh…..
Ni Garu : kenken
cai basur?amonto dogen saktin caine? ne jani pejah cai basur. (apine laut
nyander I Basur ane maplisahan. I Gede Basur lebur)
wiriawan, Panging Puspa Negara'12