SANG JOGOR MANIK MAMIDANDA WATEK ATMANE
Tan kacrita pamargan Sang Bima maideran ngruruh atman Sang
Pandune, sane mangkin kacrita Sang Jogor Manik sedekan katangkilin olih Sang
Suratma, Sang Wikrama miwah Sang Utpata. Sami panyingakanidane ageng-ageng
ngencorong tur prarainidane barak nyejehin.
Sang Jogor Manik ngandika, "lh, Dewa Sang Suratma, Sang
Wikrama miwah Sang Utpata! Kenkenang baan ngitungang sawireh atmane liu teka
tusing papegatan, panyatakan, panyiuan kanti bek Tegal Panangsarane?"
Sang Wikrama miwah Sang Utpata matur, "Inggih Ratu Dewa
Prabu! Manah titiang becikan sami watek atmane bakta ring kawah genine. Yan
nenten ipun ngiringang durusang tigtig tur oros pulang ring kawah
genine." Sang Suratma taler matutang atur Sang Wikrama miwah Sang Utpata
sapunika.
Sang Jogor Manik ngandika, "Dewa Sang Wikrama, Sang
Utpata muah Sang Suratma kema I Dewa ka alase orahin watek cikra balane mai, ka
Yamaniloka lakar tunden manira nigtig watek atmane!"
Sang kapandikayang di gelis mamargi
ngungsi alas gunung. Sasampune rauh ring alase raris munggah utusan Sang Jogor
Manike ring taru bingine tumuli ngatag watek cikra balane mangda di gelis ka
Yamaniloka ngojog Tegal Penangsaran. Watek cikra balane gegelisan mamargi
ngiringang sapituduh putusan Sang Jogor Manike. Watek cikra balane punika minakadi
Buta Renteng, Buta Gagakjering, Buta Atis, Buta Dudus, Buta Jerang, Buta
Kadompang, Buta Preta, Buta Wiraksa, Buta Bang, Buta Rere, Buta Angkutakut,
Buta Reregek, Buta Molah, Buta Wilis, Buta Rare, Buta Ireng, Buta Mrengut, Buta
Sarang, Buta Gegeteh, Buta Siu, Buta Anarung, Banaspati, Anjaanja, Buta
Gagaksona, Buta Roga, Buta Wikalpa, Paksi Raja, Buta Sasimbar, Buta Traktak
miwah Buta Bungbung. Celeng alasan taler nyarengin luas ka Tegal Penangsaran.
Sampun rauh ring Tegal Penangsaraii sami girang manahipune, nenten madue manah
kapiolasan ngeton watek atmane sedih. Wenten sane nyumbah, wenten sane ngeling
sinambi masesambatan, wenten taler sane misuhin. Watek cikra balane sahasa
nigtig tur nguber atmane, sane ngalerang, ngelodang, nganginang miwah
ngauhang. Paksi agunge taler ngepung asing kenianga kacotot-cotot matannyane.
Celenge capluk-capluk saha ngepung, punika ngawinang atmane ajerih tur malaib
pati purug mawastu maclempung ulung ring kawahe.
Watek
cikra balane raris ngucap, "ih watek atma taanang larane di Yamaniloka.
Kaden aluh ngalih suargan? Anak keweh dadi manusa. Lamun makita rahayu daging
tuture resepang. Yan suba aketo lakar mentik kenehe suci nirmala. Kramaning
tumbuh dadi manusa angga sarirane patut bresihin, eda mesuang munyi pati kacuh.
Buine eda pesan laksanane ngae gedeg keneh anak len. Sapari seloan kramane
patut tuutang, eda iri teken nyama braya. Tusing dadi nemah mamisuh rerama, dosane kutus tiban kalebok di kawahe."
Atmane akeh, sami makumpul-kumpul wenten ngeling nyelsel raga, wenten
masesambatan manulame meme bapa. Tan dumade rauh gajah miwah jaran sahasa nguber
watek atmane. Malih wenten paksi agung rauh nyanderin mawastu watek atmane
malaib pati purugpurugin ngantos sengal-sengal angkihanipune. , Watek cikra balane masaur,
"Ih, watek atmane makejang! Mai laku dini ngetis di batan punyan curigane!"
Atmane sami girang padrutdut pacang masayuban ring sor taru curiga punika.
Sasampune Hang manahnyane membon raris kagejor tarune punika mawastu daunnyane
aas pacruduk. Daun tarn punika marupa kadutan nepen atmane sane sedekan membon
ring sornyane.
Sang Buta Siu ngandika, "Ih, watek atma! Yen jejeh ditu,
ingong nulungin. Mai enggalin!" Sang atma alonalon mamargi ring ajeng
Sang Buta Siune saantukan ajerih manahipune malih kaiwangang.
Buta Siu ngandika, "Ih, watek atma! Mai dini negak di
selagan batune masepak. Dini tis melah tongos membon!"
Sang Buta Sin ngucap, "Ih batu, cakupang ibane!"
Mawastu engep batu punika pamuputne sami atmane sane negak ring selagan batune
majepit mapuara malodlod matannyane. Sami aduh-aduh sambilanga masesambatan
pati jlamut, limannyane pati grape naanang sakit.
Sang Buta Sin malih ngucap,
"Ih, atma! Dumadak siu taun makelonne majepit dini sawireh setata
mialangin tetujon timpal!"
Buta Simbar ngucap alus,
"Uduh watek atma yan saja dot ngungsi suarga ingong misadia ngajak. Mai
dini laku, titine ene tuut!"
Atmane raris
nuut titi, wau matolihan tedun kandugi ngetor batisipune saantukan kakantenang
ring sor titi punika wenten geni ageng ngabar-abar. Sunggane pacranggah
lanying-lanying pisan. Wau atmane neked di masatengahan tan dumade titine
kauntit pamuputne atmane ulung ka genine. Sami pajerit duuh-duuh. Sang Buta
Simbar ngucap, "Ih atma, kutus tahun makelon ibane nandang sengsara dini
sawireh demen memati-mati di mrecapada." Wenten atma setata ngulurin
keneh angkara, punika katiwakin danda kabed-bed, kategul kalih taun ring
punyan kepuhe ageng. Atman jadmane sane demen magegurah ka umah anake, katigtig
kasuled awakipune olih Sang Buta Dudus. Usan punika raris kapulang ka kawah
genine, suennyane petang taun irika. Wenten malih atman anak mayus rauh, gelis
kasakitin tigang taun suenipune nandang sengsara. Yan sampun liwat saking
sengkere malih numadi ring kadangnyane dados jadma berag tigrig. Ipun kasakitin
olih I Buta Renteng. Wenten malih atma wau rauh raris katakenin indik panglaksanannya
sakantune ring madiapada. Atma punika nguningang dewek ipune sering pedih
ngantos mugpug ring paumahannyane. Atma punika raris kasetset, kacahcah
awaknyane olih Buta Jering mawastu dekdek remuk, tur kapastu mangda ataun
suennya nandang lara. Yan sampun liwat ring sengkere mangda numadi malih.
Wenten atma rauh sebengnyane sakadi nenten madue dosa. Atma
punika negak nylempoh ngaturang sembah.
Sang Jogor Manik ngandika, "Uduh, atma muani teka!
Kenken jalarane awanan mati? Enggalang orahang teken ingong!"
Atma punika matur, "Padem titiange malarapan sakit nenten
sida antuk nambanin. Karyan titiange dados tukang rancab ngamademang jadma
asing-asing sane kanikayang olih sang prabu. Titiang nenten malih mratiaksayang
iwang patutipun."
Sang Jogor Manik mataken, "Ih, atma!
Suba pepes malukat teken ida sang pandita? Gede pesan pelihe ane lakar trima.
Dumadak ulung dasa tiban nemu sengsara di kawahe, kasengsarain olih Buta
Kadompo." Malih wenten atma muani rauh. Sang Jogor Manik ngandika,
"Ih, atma muani! Suba taen cai ngaturang dana punia? Suba taen nglaksanayang
yadnya, ngaturang odalan, makiis, nyanggar tawang? Suba taen nglaksanayang
pitra yadnya, buta yadnya? Yan suba taen macihna cai nawang tutur. Eda bas
sanget mripitang artabrana. Yaning ngelah gae undang nyama brayane."
Sang atma matur nguningaang ipun durung naenin
nglaksanayang upacara panca yadnya. Sang Jogor Manik malih ngandika,"Ih,
atma! Nirdon pesan cai tusing nawang tutur. Tusing pesan nawang beneh pelih.
Anake sugih ngelah emas pipis apanga ada duma teken cucu buyutoe. Yan pepineh
anake luih, munyi muah laksanane setata nganutin isin agama. Yan jadmane belog
kenehne momo, laksanane setata pripit tusing bani
makidihang apang tusing telah arta branannyane. Jani ngong midanda. Dumadak
cai kalebok di kawahe makelonne duang tiban. Suba pragat sengkerne, cai buin
numitis dadi jadma berag aking. Panebusne patut ngaturang caru teken I Buta
Preta. Dewa Sang Suratma tulis pamastun ingonge!" Usan nganikayang nyurat
malih wenten atma rauh. Atma punika atman anak luh.
Sang Jogor Manik ngandika, "Uduh atman anak luh, kenken
krananne mati muah apa wisayane di madiapada.
Sang atma matur, "Singgih Ratu, padem titiange sangkaning
kasedihan mangenang pianak titiange padem kantun alit-alit. Titiang madrebe
pianak kalih dasa, maka sami padem, asiki nenten kantun."
Sang Jogor Manik ngandika, "Adi, Sang Suratma!
Enggalin jemak gadane ento!"
Sang Suratma mamargi tur gelis mawali saha makta gada
tumuli ngandika, "Ih, atma! Jemak gadane ento!" Atmane nenten
mrasidayang makta gada punika saantukan baat. Kabatek antuk jejeh manahipune,
ipun nenten purun tulak raris ngangsehang makta gada punika. Angkihannyane
ngangsur paningalanipune pepetengan pamuputne bah nylempoh. Sang Buta Nerit
ngwastonin atma punika mangda nandang sengsara ring kawahe sia taun. Yan sampun
puput sengkere punika malih numadi ring panyamananipune dados jadma luh jegeg.
Para truna-trunane akeh sane ngedotang, mawastu ngadakang rebat, pamuputnya
anake luh punika kapademang ring setra Gandamayune.
Sang Jogor Manik malih nyingak atman anak luh pamarginnyane
gegelisan tumuli raris katakenin, "Uduh, atman anak luh! Apa geginan
nyaine di madiapada? Apa maka jalaran nyaine mati?"
Atmane punika matur, "Ratu Betara, padem titiange
sangkaning nandang gering. Geginan titiange ngleak, nesti miwah neluh
nerangjana. Titiang sampun mademang jadma limangatus. Kasaktian punika gumanti
pican Ida Dewi Durga."
Sang Jogor Manik ngandika, "Dumadak nyai tan paawak
masengker kutus tiban, dadi uled siu tiban, muah dadi jlati kalung satak tiban.
Yaning tingkah nyaine enu corah lantas dadi sarwa ane ngenitin di gumine."
Malih rauh atman anak lanang. Atma punika kacingak antuk
Sang Jogor Manik tumuli katakenin, "Ih atma, apa jalaran caine mati. Apa
wisayan caine dugas caine enu idup?"
Atmane raris matur, "Padem titiange sangkaning kabencanen
olih anak luh jegeg. Mungguing geginan titiange sarahina maboros miwah
mapikat."
Sang Jogor Manik nyaurin, "Uduh atma, laksanan caine
corah, setata ngamatiang buron. Ngong matakon ping kuda suba cai malukpt
nglebur dosan caine? Buka atur caine tusing taen malukat ento maciri cai
kaliwat nraka. Jani tandang laran caine apanga kasakitin olih I Buta Mong muah
I Buta Gagaksona makelonne plekutus tiban kasengsaran masusupan di alase. Samakelon caine di
alase paripolah caine apanga cara macan galak."
Wenten malih rauh atman anak luh, pajalannyane dabdab
alon tayungane lempung lembut. Sang Jogor Manik ngandika, "Ih, nyai atman
anak luh! Apa jalaran matin nyaine? Dugase enu idup
apa geginan nyaine?"
Atmane punika matur,
"Inggih Ratu Sang Jogor Manik! Padem titiange sangkaning ngulurin
demen..Titiang atman jadma bekung." Sang Jogor Manik kenyem ngandika,
"Ih atma, yan nyai dot ngelah pianak, ingong jani maang nyai pianak,
melahang jani manyonyoin!" Atmane malih matur, "Ratu Sang Jogor
Manik, icen titiang anak alit listuayu warninnyane! Saking sue titiang
ngame-ame pianak." Usan punika raris rauh Sang Suratma makta rarene punika
tur di gelis kapicayang ring atmane. Bijale punika gelis nyanggem nyonyonnya
i bekung. Wau kawaspadayang kakantenang bijal sane nglanting ngisep
nyonyonnyane. I Bekung raris ngatabtab, nemah mamisuh."
Sang Jogor Manik
ngandika, "Ih, nyai atman jadma bekung! Jani nyai pulang ingong di kawahe
mawaneng atiban. Yan suba buin numitis apang sakitina olih I Buta Rare!"
Wenten malih atma sarat
matetegenan. Sang Jogor Manik mataken, "Ih atma, apa awanan cai mati muah
ngenken wisayan caine dugase enu idup?" Atmanipune I Buyut gelis matur,
"Ratu Betara padem titiange sangkaning labuh ring pangkunge. Titiang
mamanah ngalap samblung gumanti pacang wehin titiang banteng sane wau usan
anggen titiang matekap.
Geginan titiange wantah mamacul. Sane
tandur titiang inggih punika pisang, ubi, kladi, lambon, kacang, jagung, labu,
biaung, undis, kekara, pantun gaga, lenga, godem miwah jali. Upon-upone punika
sane tegen titiang puniki. Titiang nunas mangda Palungguh Betara sueca ngicen
titiang suarga genah titiange pacang matetanduran.
Yaning nenten kaicen nunas yadiastu numbas titiang sairing.
Titiang sampun makta emas miwah jinah pacang angge panebasipun."
Sang Jogor Manik ngandika "Ih, Buyut cai sugih pesan!"
Usan punika kandikayang Sang Suratma ngambil emas. Pikayunida pacang mintonin,
napike I Buyut wiakti ipun polos nenten madue manah loba? Wau kapireng
pangandikan Ida Sang Jogor Manik, Sang Suratma gelis mamarga ngrereh emas tur
gelis mawali makta emas apeti tumuli kaadukang ring padreben I Buvute.
Sang Jogor Manik ngandika,
"Buyut, ane encen emase gelah cai?" I Buyut raris ngwaspadayang
tumuli di gelis munduhang emas padrebenanipun raris matur, nguningayang
mungguing emas padrebeanipune wantah puniki sane mapunduh. Sang Jogor Manik
malih ngandika, "Ih Buyut, sujati idep caine polos tur pasaja tusing
ngelah keneh corah droaka. Ane jani kema cai matulak buin ka mrecapada.
Kulawargan caine cacarin pada abedik pagelahan caine. Bresihin padewekan
caine! Lautang lantas mayadnya undang nyama brayane! Upahang gong, angklung,
gambang. Ingetang ngupah wayang gedogan,wayang gambuh muah wayang praraton. Ingong sadia mabalih sawireh ento mula manut
kecaping tatwa. Aturin pranda Siwa, Buda muah Senggu ngrajegin yadnyan caine.
Aturin para panditane lenan apanga lunga nyaksinin yadnyan caine! Aturin apanga
ada ane mamutru, mamaca Adiparwa sawireh yadnyan caine gede. Ento cirin caine
subakti ring dewa, pitra muah ring Sang Hyang Widi. Ingetang ngaturang caru
ring Sang Buta Bebe benganmunuh. Ento patut baangin caru apanga tusing
ngaduk-aduk. Sasubane suud patut ngaturang sesari teken sakancan sang milu
muputang yadnyane ento. Asing-asing manusane nyidayang malaksana buka keto yan
mati manian sinah suarga tepukina. Atmannyane kapendak baan
widiadara-widiadarine, tur nongos di merune luih."
I Buyut rena
manahipune miragi tumuli di gelis mapamit pacang mawali ka madiapada. Ida Sang
Jogor Manik ledang kayunidane tumuli nglugrain I Buyut mapamit.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar