Minggu, 27 Mei 2012

I BASUR LEBUR






Kacrita Nyoman Karang maumah di  banjar sari. Ia ngelah pianak dadua dahat jegeg-jegeg ngulangunin. Sedek dina anu Nyoman Karang maseliahan di bale bengonge ngajak pianakne. Di bale ne ene nyoman karang biasa masanthi ngajak pisaga-pisagane.

Nyoman Karang :     uduh dewa sang ayu ajak dadua, eda nyen I dewa makaad ejoh-ejoh, inguh keneh bapane padidian jumah. Nu bapa inget tekan unduke malu dugase memen ceninge nu maurip. Kema memen ceninge malali kaumahne de rempag, jeg sing ada unduk apa memen ceninge maplisahan ngorahang nyakitang basang. Bapa ngidih tulung, liu pisagane teka nulungin, sakewala sengkalane sing dadi kelidin, jeg memen ceninge suba ngalahin.
Ni Sokasti          :     nggih pa, eda ento biin ingetanga, nak mula ya tuah pejalane I meme buka keto, ne jani tiang ajak dadua dini ngayahin bapa. Bapa satmaka betara sekalan tiange, sai-sai lakar idihin merta.
Ni Rijasa            :     beneh to pa cara munyine I mbok, tiang ajak dadua sadia ngayahin bapa dini jumah. Selegan dogen manunasica teken ida sasuhunan, jeg pastika icena pamargi.
Nyoman Karang :     cening pianak bapa ajak dadua, saja melah buka keneh ceninge, bagia bapa ngelah pianak  buka I dewa.sakewala nyen cening, de cening kanti engsap ngarunguin I kaki balian, to tunasin bekel dewek, awak idup tanpa nyama braya. Yen tuah bapa, suba ja cening nawang, bapa jelema belog, tiwase bas kaliwat, sing nyidaang lakar ngemaang liu.
Ni Rijasa            :     beneh saja pa, tuah I kaki balian ane prasida olas asih teken I raga, tiang mase sai baanga tutur teken I kaki balian.
Nyoman Karang :     nah keto suba cening, sajabane ento eda mase cening lali teken widi, ida tunasin urip, tunasin seger, sai-sai cening ngaturang canang, manyampat di sanggah, pastika rahayune kapanggih.
Ni Sokasti          :     nah to suba, ne I Rijasa jeg sabilang orahin nyampat tuara taen nyak, ada dogen dalihanga.
Ni Rijasa            :     beh mbok, orahanga be tiang tekan bapa, buin mani tusing be baanga bekel ne….
Nyoman Karang :     Cening,..anak tusing ada pocolne cening mabersih. Mani-mani tusing dadi cening buka keto, manyama ajak dadua cening apang pada tulung, yen ajak liunan jemak, anggalan ye pragat.
Ni Rijasa            :     nggih pa..nggih…

Nyoman Karang :     buin besik orahin bapa, I raga idup tanpa brana, eda cening boros, nak mani puan nu ada dina, keret-keretan abedik. Eda mase cening emed malajahin sastra, sastrane luih sandang anggo tuladan idup, liu ada di sastrane, ento patut uningang cening.
Ni Rijasa            :     melah saja buka raos bapane, ulian sastra iraga urip.
Nyoman Karang :     nah cening, keto suba…liang keneh bapane yen I dewa suba tangar, tusing pocol bapa ngardi idewa, sakewala ingetang cening apang dadi luh luih, boya luh luu.

Tonden puput matuturan, saget ada anak teka, awakne gede ganggas, mangaba madik, madan I gede basur, pongahe bas kaliwat, tusing orahang jeg negak ngangguang kita.

Nyoman Karang :     yeh Beli Gede, tumben beli teka, mekelo beli tusing taen singgah, ada apa mirib beli?
I Gede Basur      :     beh saja nyoman, mekelo suba beli sing taen singgah, bas liunan gae beli, kanti kapah mareren, peteng lemah liu gaene.
Nyoman Karang :     nah beli nak mula geginan idup, sai alih, liu ya bakat. Men ada apa ne beli gede?

I Gede Basur      :     beneh saja man, kene nyen nyoman, apang tusing liu beli ngaraos, panekan beli mai tuah ngidih olas teken nyoman, sakewala pinih riin beli nunas ampura, ento nyen I Sokasti, panak caine pang sida anggon mantu, adungang ngajak pianak beline I Tigaron. Kenken ja demen caine, beli jumah tusing kuangan apa, arta  brana maliah.
Nyoman Karang :     beli, beli gede, punika nak saja keweh beli, tiang mase tusing bani nuukin kenehne I Luh, nyak sing nyak druenang ja nyen beli.

Tonden puput baose, I Made Tanu prapti. Pajalane alon banban sebengne polos matata.

Nyoman Karang :     made uli dija busan, mai negak malu.
Made Tanu         :     tiang uli jumah beli,
Nyoman Karang :     ooo keto, nah mai malu ngorta dini, ne kebenengan mase ada beli gede.
Made Tanu         :     nah beli, sakewala tiang kejep dogen. Ada ane lakar raosang tiang ja ne teken beli.
Nyoman Karang :     men apa ane lakar raosang made?
Made Tanu         :     kene beli, ampura malu, ento panak tiange jumah, I Tirtha, yen beli ledang juang iya anggon mantu, pang sing jumah mase sliyah-sliyuh, kema mai tusing karuan. Tiang nyerahang teken beli.
Nyoman Karang :     ehm……….

Ni Sokasti          :     (nyelag masaut) bapa made, kema suba mulih, tunden belin tiange mai, ngudiang jumah mangulgul, depang dini ngajak tiang.
Nyoman karang  :     (kenyem-kenyem)………
Made Tanu         :     nah beli amonto dogen raos tiange, tiang mulih malu.
Nyoman Karang :     nah-nah, melah-melah di jalan.

Made tanu laut ngamulihang. Kacrita jani Gedeg basangne Gede basur, laut mulih tusing mapamit. Dijalan sakancan palwa tatanduran tekteka. Bas gedeg basangne, semune barak, pajalane engap. Neked jumah ojoga teken pianak ne.

Tigaron               :     kenken pa, nyidang bapa mamadik Sokasti?
I Gede Basur      :     jengah keneh bapane, pocol bapa ngutang munyi sing ada apa. Jeg asing-asing anak len ane pilih, ento I tirtha panak I Tanune piliha. Sakewala nyen eda cening nyelsel, ne len jani kenehang cening, nu liu anak luh ane jegegan teken iya.
Tigaron               :     aduh…depang suba pa, depang tiang dadi truna tua. Yen sing I Sokasti, adenan tiang mati, nirdon idup dadi jelema yan tresnane tan kadagingan. Pocol sugihe kaliwat sakewala sing ada ngugu.
I Gede Basur      :     cening mas mirah bapane, eda cening sungsut buka keto. Nah cening, jani I Sokasti ngae sakit hati, sakewala bapa tusing nenggil. Bapa lakar ngwalesang. Yen sing kanti mati, bapa tusing  lega.

Nyaluk sandikala, Gede Basur majalan ngungsi setra, pajalane egah egoh liunan aban-aban, siap biing brahma, sanggah cucuk, muah sasana lianan. Disubane neked di setrane, Ia laut nuju pamuunan. Dangklang dengkleng mamantra, rajahe kagelaran laut ngalekas lan makeber kalangite dadi endih nguncar-uncar . Caritayang  Ni sokasti paling ukudane.

Ni Sokasti          :     bapa…bapa….aduh…sakit basang tiange, tulungin tiang bapa…
Nyoman karang  :     aduh cening anak kenken ne…tulung…tulung jero….
Ningehang munyin Nyoman Karange gerak-gerak liu pisagene teka nulungin, ada ane nyimbuhin bawang jae, ada ane ngurut batisne sokasti. Tan kacrita lampahe saget kaki balian suba diwangan, majujuk dinatah umahne Nyoman Karang.
Nyoman karang  :     kaki balian mriki jua tulungin pianak tiange, jeg tan wenten napi, saget glalang gliling ipun nyakitin basing.

Kaki balian         :     nah-nah nyoman mategtegang malu….(maekin Sokasti)
                                 Eda grunyunga sokasti, saru baan kaki ninggalin.
                                 Ane jani kema pesu ajak telu malinder ideh-idehan, ingetang ngabe sundih, becikang liate. Nyama braya ajak makejang, endihen onyang boboke badangin, badauh, badelod gedenang apang pedas baan kaki. Men lecir, kema uligang malu bawang janginnin isen.
Men lecir            :     nggih kaki, mangkin uligang tiang.
Kaki balian         :     nyoman, jemakang kaki dupa tatelu (raris Kaki Balian negak disampingne sokasti)
Nyoman karang  :     niki kaki….
Ni Sokasti          :     uduh kaki, tulungin jua tiang, sakitne nusuk pisan, awak tiange puyung.
Kaki balian         :     nah-nah…taenang cening, jani kaki nunas ica teken ida batara, dumogi ida sueca.
Ni Rijasa            :     mbok sayang, gelisang kuda mbok seger..
Ni Sokasti          :     adi..awak mboke jepite, tusing ngidang makiba.
Kaki balian         :     cening, tegarang kipekang awake, tundun cening lakar mantrain kaki.
Ni Sokasti          :     (makipekan)
Kaki balian         :     beh…ada mencanin nenenan….taenang malu cening, jani kaki ngastawa.

Tan puput baose, ada balian teka, sombong teken pongahe bas kaliwat. Mapi-mapi nagih ngubadin sokasti. Sastrane tuara madasar.

Balian pongah    :     makisid – makisid, eda grunyunga…sabatek ngubadin amonto tusing ja gae keweh, suba biasa ngejuk leak. Nah jani kema malu gaenang canang burat wangi masari 2 ringgit 8 tanding.
Nang asih           :     (kisi-kisi) beh…balian pongah ne…sing je ene ya balian ane tuni semengan madagang ubad di peken. Sing nawang elek.
Kardi                  :     saja to…balian sombong, benjepan gen silapina nas ne teken liake ento.
Balian pongah    :     heh leak…mai lawan icang…benjep yan bakat juk, kal tangkeb iba baan guungan.,hahahahah….
Gede basur         :     ne pa ada jelema pongah…nah pang sing telah pranane, paling melah balian ne ene malu amah…balian buduh iba…tandang laran cai jani. (nyimbuhang api)
Balian pongah    :     aduh…aduh….kebus…kebus…aduuuuuuuhhhhhh……………..

Balian pongah maplisahan di tanahe laut kaku, muane pelung buka puun…

Kaki  balian        :     keto suba balian tusing madasar sastra…
                                 Kisidan malu awakne, pang sing ngentukan ditu…
Kardi                  :     nggih kaki, mangkin kisidan tiang balian pongahe nenenan.
                                 Ngiring-ngiring kramane kisidan jebos niki.

Kaki balian malih ngastawa lan prasida ngelepas raga, raris kacunduk sareng gede basur ring maya loka.

Kaki balian         :     Gede suudang monto mencanen anake tanpa dosa, yan sing keto…pejah lakar bakatang gede. Suud malaksana corah, dharmane pagehang.
Gede Basur        :     uduh beli…ampura tiang, niki nak wantah kadharman tiange. Beli bisa ngae seger, tiang bisa ngae sakit.
Kaki balian         :     nah pedas bli, sakewala sokasti tuah ngelah pelih abedik, ia tusing je sandang bencanin gede. Saja buka munyin gedene, iraga pada ngelah kadharman, sakewala karmane itungan.
Gede Basur        :     nggih beli..sakewala tiang suba kadung sakit hati, niki sampun cihnan sakit hati tiange. Tiang nawang beli sakti, saktine tanpa tandingan, sakewala ageman iraga matiosan, beli ngangge sadu dharma, tiang ngange dharma weci. Yan tan ada tiang saktin beline tong ada nawang, iraga tan bina luir kadi api kalawan yeh, eluh kalawan muani, kaja muang kelode lan siwa muang budha. Ngae sakit tiang bisa, ngae seger tusing bisa, sakewala beli ngae seger bisa, ngae sakit tusing bisa.
Kaki Balian        :     saja buka munyin gedene, sakewala sokasti wong polos, tan sandang kabencanin, kema gede lenan ngalih tatadahan, beli olas teken gede.
Gede Basur        :     singgih beli, tiang satinut, sakewala tiang ngidih ene makejang singidan, tuah beli ane uning. Tiang pamit beli.

Kaki Balian        :     nah gede…..melahang pajalane.
                                 (nyingakin sokasti) Cening sokasti, tegarang rasayang…dija enu sakite?!
Ni sokasti           :     sampun inganan awak tiange kaki…sakewanten kari nerawang.
Kaki balian         :     nah cening, anak mula buka keto..cening selegang anggo borehe lan eda engsap mabakti ring ida hyang kawi.
Ni Sokasti          :     inggih kaki….

Wusan punika kaki balian mawali ka paumahane lan liang kenehnyane nyoman karang ninggalin sokasti seger.kruyukan siape nyujuh semeng,  Sang hyang surya masunar galang kadi galang kenehne Nyoman Karang sedek negak nyaleleg di adegan bale bengonge. Sokasti  ngancan seger. Kenyem manis nutdut kayun. Lampahe alon ngulangunin.

Nyoman Karang :        cening Sokasti, mai malu.
Ni Sokasti          :        nah pa.
Nyoman Karang :        men kenken cening, suba luungan asane ragan ceninge.
Ni Sokasti          :        ampun pa, sakewala nu lemesan bin gigis, sirep tiange mase leplep sajan. Jeg tusing taunan suba makruyuk siape.
Nyoman Karang :        nah selegang gen cening maboreh ane icena teken kaki balian. Men adin cening Rijasa anak dija?
Ni Sokasti          :        nggih pa, benjepan tengaine mare biin tiang maboreh. Tusing pedasang tiang pa, miribang nu di paon.
Nyoman Karang :        nah keto suba cening, selegang mabakti ring dewa kawitan, sinah sakite pacing ngejoh.

Kacrita jumahne Gede Basur, Tigaron ngeling padidian. Ngenehang idupne ane tusing taen katrima teken anak luh. Nyambat – nyambat memene ane suba malunan ngalahin.

Tigaron               :       Meme…..dija ja meme jani, laut ajak tiang bareng. Nista sajan idupe buka kene. Tusing kuangan arta brana, sakewala musuhin pisaga. Kanti pang pitu mamadik tusing ada ane nganyakang. Apa puaran tiange idup. Sokasti ane idaman tusing nganyakang. Luungan tiang mati. Pocol idupe gemuh sakewala embuhang tresna.

Caritayang jani ada daha prapti, kulitnyane selem, bibih linggah, gigi ranggah, kambene maurab injin, bone miik lading. Rokone tuara mareren. Ni Garu adanya.

Ni Garu              :        uduh beli, nguda beli nyakit kayun, durusang beli matangi. Tiang mai ngalih beli. Jalan tresnane adungang. Tiang tresna uli nguni teken beli. Napi malih itungang. Jalan ambil tiuk puntule bakelang ngarorod.
Tigaron               :        (pasautne banban masawang eling) mulih nyai papak bagbag, eda ngulgul.

Tan pawarnaning lampah, saget Gede Basur teka. Tepukina Ni Garu ngoda Tigaron.

I Gede Basur      :        eh…..magedi iba buuk, edi dini, bakat sempal baonge nyen.jelene dogen pangenan. Awak kahkah, tuma kutu pasliwer. Mulih nyai.
                                    Tigaron mase cai, saja jelema layah. Ngudiang nganemang jelema pengit alid buka kene.
                                    Garu…makaad nyai.
Ni garu laut malaib egah egoh, liate paling tanpa tuju. I Gede Basur ngandupang.

Tigaron               :        bapa, anak suba tunden tiang makaad, nanging tuara dadi.
I Gede Basur      :        depang, ia jelema buduh kasemaran. Nah jani suud monto ngeling. Cening nu wimuda, bajange mase liu. Jani engsapang Sokasti, kangguang Ni Rumanis, diapin jegege kuang, sakewala tingkahe anut. Magae dahat becat. kenken cening?
Tigaron               :        nggih kanggo bapa, tiang mangiring.
I Gede Basur      :        nah keto suba. Yan suba ia dini, malahang cening nyayangang, eda mamunyi kasar, munyi ngacuhe ilangang.
Tigaron               :        nggih pa.

Kocapan Ni Garu jani. Majalan nerus tanpa rerenanan. Engsap seduk lan bedak ban jengahe andupin Gede Basur. Jani suba Sandikala, majalan Ni Garu ngungsi setra. Neked di pamuunane ngucap-ngucap ngundang dewan setra.

Ni Garu              :        uduh dewa….durus kuda tadah ukudan tiange, mangda gelis tiang mati. Nirdon tiang idup.

Saget ada anak gede tegeh masunar putih, layahe lambih marurub api, Betari Durga nyihnayang raga laut nakenang Ni Garu.

Batari Durga      :        nyen nyai dini pules maplisahan?


NI Garu              :        Titiang mawasta Ni Garu, titiang kaerangan manah, mangda ledang ugi, ratu micayang maranugraha. Mangda titiang prasida ngiwa anggen mademang musuh titiange, I Gede Basur. Titian rauh mrika sangkaning manah patut menelokin Togaron, sakewanten ipun pedih manundung tur mangandupin. Sakewanten yening batara tan sueca, pademang jua titiang mangkin
Batari Durga      :        nah mendep cening, jani meme ngicen cening panugrahan, marupa pangliakan. Nah selepang layahe, lakar rajah meme malu.
Ni Garu              :        inggih ratu batara, matur suksma titiang.
Batari Durga      :        nah jani nyai suba sakti, panadian nyaine liu, endih selem, endih barak. Pranakan nyaine masih liu, I Garuda putih, I Gringsing, I sudhamala muah ane lianan. Saktin nyaine lebihan teken I Basur, yadiastun Ia Ngiwa. Nah Garu eda sengsaya, jani kemu alih I Basur laut pejahang.
Ni Garu              :        suksma ratu, titian pamit ne mangkin (raris makeber ka langite marupa endih nuju umahne gede basur. Teked di natahe laut manantang).
                                    Eh basur….pesuang ibane…lawan cang jani…
I Gede Basur      :        (tengkejut laut matakon) nyen cai?mawak api mapi-mapi nantang. Liak mara ibi cai sombong.
Ni Garu              :        cang Ni Garu…jengah cang andupin cai. Ne jani panekan cange lakar majahan cai.
I Gede Basur      :        oh…dongkange ene dadi endih. Nah lamun ento tagih nyai. Jani lawan I Basur (laut ngastawa lan maganti rupa dadi api pelung)

Pasiate rames gati. Kramane tuara bani pesu. Liu punyane puun kasander api Ni Garu muah Gede Basur. Kasaktiane wiakti tanpa wates. Disubane makelo pasiate, ada munyi maduhan, I Gede Basur maplisahan di tanahe, muane pelung puun.

I Gede Basur      :        aduuuuuuuhhhhhh…..
Ni Garu              :        kenken cai basur?amonto dogen saktin caine? ne jani pejah cai basur. (apine laut nyander I Basur ane maplisahan. I Gede Basur lebur)

wiriawan, Panging Puspa Negara'12

                                   

1 komentar: